Opracowanie:
Dr Piotr Chomiki-Bindas
mgr Ewa Witek-Piotrowska
Klinika Rehabilitacji Sportowej Ortoreh
Może zdziwi was fakt, że ani literatura ani nasza praktyka nie wskazują, że ból kręgosłupa może bezpośrednio wynikać z biegania. Jednak wielu biegaczy ma ten problem, który może uniemożliwiać dalsze trenowanie i starty. W trakcie całego dorosłego życia, prawie każdy z nas doświadcza chociaż raz silnego bólu kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego. Dolegliwości tego odcinka są także jedną z najczęstszych przyczyn bólu i absencji w pracy. W dużej większości przypadków, bóle samoistnie przechodzą w ciągu kilku tygodni, inne przeradzają się w przewlekłe. Najczęściej potocznie na ból odcinka lędźwiowego mówi się „bóle krzyża” lub „dyskopatia”, a promieniowanie do nogi nazywa „rwą kulszową”. Jednak problemy kręgosłupowe należą do bardziej złożonych.
Kiedy zaczyna się problem:
Problemy, które odczuwamy jako ból kręgosłupa lędźwiowego:
Kiedy nabawicie się problemu zdecydowanie musicie iść do lekarza, który często już po przeprowadzeniu wywiadu, przeprowadzeniu badania klinicznego i kilku testów, może przypuszczać jaka jest przyczyna bólu. Wtedy także może skierować Was na badania diagnostyczne: RTG, CT (tomografia komputerowa) czy MRI (rezonans magnetyczny) np. w razie występowania objawów neurologicznych lub przy podejrzeniu przepukliny jądra miażdżystego.
Musicie zaznajomić się z anatomią i biomechaniką, żeby zrozumieć ten złożony problem.
Kręgosłup składa się z elementów kostnych (kręgów) połączonych systemem stawów. Połączenia między kręgami utworzone są przez krążki międzykręgowe i stawy międzykręgowe, a ten układ wraz z towarzyszącymi więzadłami, naczyniami i nerwami tworzy segment nerwowo-ruchowy – podstawowy element funkcjonalny kręgosłupa.
Patrząc od boku kręgosłup jest wygięty – w odcinku szyjnym i lędźwiowym w kształcie lordozy (wypukłość krzywizny skierowana do przodu ciała), a w piersiowym i krzyżowym kyfozy (część wypukła skierowana do tyłu) – kształt ten ma ogromne znaczenie dla funkcji kręgosłupa. (Ryc.1) Krzywizny kręgosłupa pełnią m.in. istotną rolę w absorbowaniu energii podczas chodzenia czy biegania, nawet podczas zwykłego chodzenia zmieniając się o 1-2 stopnie „sprężynują” i chronią przed nadmiernym obciążeniem poszczególnych struktur.
W kręgosłupie wyróżniamy dwie kolumny: przednią złożoną z krążków międzykręgowych i trzonów kręgów a także spinających je więzadeł podłużnych biegnących w osi ciała, oraz kolumny tylnej obejmującej stawy międzykręgowe, łuk kręgu, wyrostki kolczyste i spinające je więzadła.
Krążek międzykręgowy (Ryc.2) ma kształt owalnej poduszki, w części centralnej zawierającej jądro miażdżyste, o konsystencji galaretki, otoczone jak koszykiem pierścieniem włóknistym, o bardzo precyzyjnie ułożonych włóknach, o dużej odporności. Jednak o ile wytrzymałość tych struktur na ściskanie jest bardzo wysoka, to jednak zdecydowanie mniejsza na siły rotacyjne.
Mówiąc o anatomii kręgosłupa należy pamiętać o ważnej roli całego tułowia i otaczających go mięśni. Chociaż statyczne struktury więzadłowe zapewniają dużą wytrzymałość na urazy, nie byłaby ona wystarczająca bez wsparcia mięśni tułowia i powięzi. To właśnie te dodatkowe stabilizatory zapewniają znacznie większą odporność kręgosłupa na ugięcia i obciążenia. Pamiętajmy, że ich rola w prawidłowej funkcji kręgosłupa jest co najmniej równa roli tak wyspecjalizowanych struktur jak krążki międzykręgowe czy stawy międzykręgowe.
PATOLOGIE:
Kręgozmyk
Kręgozmyk ,czyli „zsuwanie się” części kręgosłupa względem niżej leżących segmentów jest częstą patologią, dotyczącą z różnym nasileniem około 6% populacji. Powstaje w wyniku przerwania łuku kręgu, najczęściej w wyniku przeciążenia, które nakłada się na predyspozycje genetyczne, gdy kość w obrębie tylnej kolumny jest zbyt słaba, aby wytrzymać nałożone na nią obciążenia. Należy pamiętać o tej chorobie, gdy ból pleców pojawia się u młodych, nawet nastoletnich, aktywnych sportowo osób. Lokalizacja najczęściej dotyczy pograniczna kręgosłupa lędźwiowego i kości krzyżowej. Niektóre sporty, jak np. gimnastyka czy podnoszenie ciężarów są szczególnie narażone na powstanie tej patologii. W razie podejrzenia kręgozmyku należy zawsze zabiegnąć opinii lekarza i wykonać przynajmniej badanie RTG. U wielu osób biegających będzie on tylko dodatkowym znaleziskiem na zdjęciach kręgosłupa. Pamiętajmy jednak, że sam fakt występowania kręgozmyku, poza fazą ostrą tuż po jego powstaniu, którą traktujemy podobnie jak złamanie kręgosłupa, najczęściej nie jest przeciwwskazaniem do uprawiania sportu. W bardziej zaawansowanych postaciach wskazane jest zasięgnięcie opinii specjalisty.
Zablokowanie stawu krzyżowo-biodrowego
Do zablokowania stawu krzyżowo-biodrowego może dojść podczas zeskoczenia na jedną nogę, upadku, niewygodnej pozycji podczas snu. Ból, czasami bardzo ostry może dawać promieniowanie do pośladka, najczęściej wiąże się z rotacją miednicy. Jest to bardzo mały staw, w którym jest także mało ruchomości. Podczas zablokowania ostre powierzchnie zachodzą na siebie, co powoduje ból. Długotrwałe zablokowanie stawu może ustawiać miednicę właśnie w pozycji rotacji, powodując skrócenie funkcjonalne jednej kończyny i nadmierne obciążenie drugiej.
Co robić?
Wizyta u terapeuty manualnego- odblokowanie stawu, nauka ćwiczeń wzmacniających pośladek po tej stronie gdzie staw był nadruchomy, a rozciągających tam gdzie był za mało ruchomy.
Dyskopatia lędźwiowa
Choroby krążka międzykręgowego występują wśród osób uprawiających sport podobnie jak w całej populacji. Z wiekiem dochodzi do powstawania zmian zwyrodnieniowych krążka, jego odwodnienia, a w efekcie przenoszenia większych obciążeń na pierścień włóknisty, co może prowadzić do jego pęknięcia i powstania przepukliny jądra miażdżystego. Ważne jest, aby móc zróżnicować czy źródłem bólu jest tylko zwyrodnienie krążka i związane z tym zaburzenia, czy już przepuklina z uciskiem na korzeń nerwowy.
W przypadku dolegliwości związanych z degeneracją krążka międzykręgowego, gdy korzenie nerwowe nie są uciśnięte, w większości przypadków wystarcza leczenie zachowawcze. Zdecydowanie jednak ze świeżą „dyskopatią” nie da się biegać. W przypadku stanu ostrego czasem konieczne jest kilkudniowe leżenie w pozycji przeciwbólowej, umożliwiające prawidłowe ustawienie się kręgosłupa i wyciszenie stanu zapalnego. W stanie ostrym zazwyczaj nie wykonuje się zabiegów rehabilitacyjnych. Dopiero po kilku dniach, kiedy stan ostry się wyciszy można zacząć terapię. Po zakończonym leczeniu z powodzeniem można zacząć biegać, trzeba tylko mieć dobrze przygotowane mięśnie stabilizujące kręgosłup.
Zdecydowanie poważniejszym stanem jest przepuklina jądra miażdżystego, gdy dojdzie do ucisku na struktury nerwowe. Ból będzie miał wtedy najczęściej przebieg wzdłuż któregoś z nerwów, będzie promieniował do kończyny, może wiązać się z zaburzeniami czucia (może być palenie lub mrowienie) lub osłabieniem nogi. Ból charakterze korzeniowym (promieniującym) najczęściej lokalizuje się w obrębie pośladków, tylnej powierzchni ud, bocznej części podudzi oraz na łydkach. Alarmujące jest występowanie objawów w obu nogach, zaburzenia np. opadanie stopy, czy zaburzenia kontroli zwieraczy, np. nietrzymanie moczu – może to świadczyć o poważnym ucisku struktur nerwowych w odcinku lędźwiowym i wymaga pilnej interwencji lekarza.
Pamiętajmy, że aby mówić o leczeniu należy przede wszystkim postawić prawidłowe rozpoznanie. Większość przepuklin krążków międzykręgowych w początkowej fazie wymaga leżenia w pozycji zapewniającej maksymalny komfort oraz leków przeciwbólowych, które zaleci lekarz. Leczenie może przeciągnąć się nawet do kilku tygodni, w jego trakcie ważne jest kontrolowanie funkcji neurologicznych, w razie ich pogarszania konieczne może być leczenie chirurgiczne. Większość pacjentów odczuje jednak ulgę po leczeniu zachowawczym, ale aby móc bezpiecznie powrócić do uprawiania sportu, konieczna będzie jeszcze specjalistyczna rehabilitacja.
Leczenie problemów kręgosłupa lędźwiowego:
Po diagnozie, trzeba przejść do leczenia. Dla większości z was nie będzie potrzebny zabieg operacyjny, wystarczy leczenie rehabilitacyjne. W razie potrzeby lekarz przepisuje leki rozluźniające, przeciwbólowe czy przeciwzapalne.
Terapeuta najlepiej jeśli posługuje się różnymi technikami leczenia. Najczęściej będzie potrzebna terapia manualna (odblokowanie stawów, praca na więzadłach i tkankach miękkich). Przy zablokowanym stawie, dyskopatii czy zespole przeciążeniowym, dołącza się nadmierne napięcie określonej grupy mięśni. Należy wtedy zająć się rozluźnianiem i relaksacją tych partii. Czasami do wspomagania efektu terapeutycznego używa się kinesiotapingu (plastrowania specjalnymi częściowo półplastycznymi plastrami) – w zależności od techniki naklejania plastra, może on dawać odruchowe rozluźnienie, podniesienie napięcia spoczynkowego, czy utrzymanie zmiany ustawienia stawu. Przy problemach dyskopatycznych dobre efekty otrzymuje się także przy użyciu techniki Mc Kenziego, terapii kranio-sakralnej.
Najważniejsza jest Wasza edukacja: żeby wiedzieć czy, kiedy i jak można zacząć biegać; jakie ćwiczenia wykonywać podczas leczenia; jakie wykonywać, gdy problem zniknie, jak się rozgrzewać. O tym wszystkim powinien poinformować Was terapeuta, bo każdy z waszych problemów będzie inny, będzie wymagał zupełnie innego leczenia i czasu powrotu do sportu. Ćwiczenia, które wykonuje Wasz kolega nawet z wydawałoby się tym samym problemem kręgosłupowym, może być dla Was szkodliwe (np. wypuklina zlokalizowana po przeciwnej stronie będzie wymagać ćwiczeń „lustrzanych”).
Współczesne badania pokazują, że najważniejszymi mięśniami stabilizującymi kręgosłup lędźwiowy są mięśnie lokalne (mięśnie głębokie miednicy, mięśnie wielodzielne, poprzeczny brzucha). Kiedyś uważano, że funkcję tę pełnią mięsnie globalne np. prostownik grzbietu i na wszelkie problemy kręgosłupowe stosowano te same ćwiczenia: leżenie na brzuchu i unoszenie tułowia w górę. Ćwiczenie to jednak jest skuteczne tylko u osób z niektórymi schorzeniami kręgosłupa.
Profilaktyka, czyli co zrobić, żeby kręgosłup nie bolał?
Ergonomia pracy, wypoczynku i biegania:
Rozciąganie kończyn dolnych.
Cywilizacja „siedzenia” powoduje, że mamy przykurczone mięśnie: zginacze bioder, zginacze kolan, łydki. Nawet sam przykurcz tych mięśni może wywoływać bóle kręgosłupa z pociągania mięśni i przeciążania źle ustawionego kręgosłupa.
Wzmacnianie mięśni:
